بررسی وضعیت پتاس در جهان و ایران

پتاس در صنایع مختلفی استفاده می‌شود. اما مهمترین کاربرد آن به عنوان کود شیمیایی در صنایع کشاورزی است. سایر مصارف آن در صنایع غیر کشاورزی مانند تولید صابون و شوینده ها، رنگ های شیمیایی و داروها، صنایع شیشه و سرامیک، صنایع غذایی، تهیه گل حفاری و … هستند که حجم بسیار کمی از تولید پتاس، در این صنایع مصرف می‌شود. تعداد زیادی از نمک های پتاسیم بسیار مهم هستند و شامل برمید، کربنات، کلرات، کلرید، کرومات، سینید، دی کرومات، هیدروکسید، یدید، نیترات و سولفات پتاسیم می باشند.

کشاورزی :
پتاسیم یکی از عناصر غذایی اولیه موجودات زنده جانوری و گیاهی است، کودهای پتاسیم بعد از نیتروژن و فسفر، سومین کود از نظر مصرف هستند، کودها 95% از مصرف پتاسیم را به خود اختصاص داده اند و کمتر از 10 درصد آن به مصرف تهیه مواد شیمیایی می رسد.
کودهای طبیعی یا شیمیایی باعث افزایش توانایی خاک برای رشد و سلامت گیاه است که حاوی نیتروژن، فسفر یا پتاسیم می باشد و این عناصرحاصل خیزی خاک را افزایش می دهند.
پتاسیم فعالیت یا عدم فعالیت آنزیم‌ها، استفادة بهینه از آب، فتوسنتز و انتقال قندها، تولید نشاسته، در ترکیبات پرانرژی لازم برای رشد گیاهان، مقاومت در برابر بیماری‌ها و اثرات ناشی از خشکسالی، طعم و بوی میوه‌ها و سبزیجات را در گیاهان کنترل می‌کند.
عرضه پتاسیم، بیشتر بصورت پتاس و کانی‌های پتاسیم‌دار، کانه‌ها و محصولات فرآوری شده (کودهای آماده برای مصرف، کودهای ترکیبی) صورت می‌گیرد.

آلیاژ :
Nak یک آلیاژ سدیم و پتاسیم است که به عنوان محیط انتقال حرارتی استفاده می شود.

داروسازی :
از نیترات پتاسیم به عنوان نگهدارنده موادغذایی به ویژه فرآورده های گوشتی استفاده می شود. از محلول رقیق نیترات پتاسیم به عنوان داروی مدر استفاده می شود.
در مواردی که پتاسیم بدن کم می شود، نمک های پتاسیم به صورت خوراکی یا تزریقی به بیمار تجویز می شود و از محلول های پتاسیم در مراحل بارداری استفاده می شود. از کلرید پتاسیم (سیلویت ) برای بیمارانی که مبتلا به مرض قند هستند استفاده می شود.
سیلویت یکی از تشکیل دهنده های اصلی ORS (Oral Rehydration Solution) می باشد. استفاده از نمک های پتاسیم به ویژه برای بیمارانی که ناراحتی های قلبی و دستگاه گوارشی دارند باید با دقت انجام گیرد و در صورت بروز سرگیجه، حالت تهوع و یا دل درد بایدمصرف آن متوقف شود. از کلرید پتاسیم امروزه در درمان کمبود خاصیت قلیایی خون و شوک های به وجود آمده در بیماری های کاهش قند خون استفاده می شود. به علاوه برای درمان بی نظمی های ضربان قلب ناشی از داروهای تجویزی برای نارسایی قلبی کاربرد دارد.

سیلویت طبیعی یا موریات پتاسیم:
سیلویت طبیعی یا موریات پتاسیم 60-62 % K2O داشته و کود رایج پتاسیم است و به گل حفاری اضافه می‌شود. به دلیل خواص شیمیایی پتاسیم و منیزیم، این دو عنصر با هم رقابت می‌کنند لذا کودهای پتاسیم - منیزیم با22% K2O و 18% MgO تولید می‌شود.

سولفات پتاسیم:
کود برای محصولات زراعی خاص، پزشکی، شیشه، شتاب دهنده تولید گچ.

بی‌سولفات پتاسیم:
کود، نگهدارنده غذایی.

فومات پتاسیم و پرسولفات پتاسیم:
ماده سفید کننده، عکاسی، پلیمر سازی.

نیترات پتاسیم (شوره):
درتهیه کود، در تهیه باروت برای ساخت موادمنفجره، پیروتکنیک، شیشه و سرامیک، پلاستیک، آتش بازی با رنگ ارغوانی روشن.

اکسید پتاسیم:
انفجاری، پیروتکنیک، کود، شیشه و سرامیک، داروسازی، اکسید کننده.

پتاس KOH:
کود مایع، محافظت از محصولات، نفت وگاز، لاستیک مصنوعی، تصفیه فلزات، باتری، شیشه سازی، صابون سازی، سفیدکردن پارچه، جوهر چاپ، تصفیه آب.

کربنات پتاسیم:
شیشه مخصوص (تلویزیون، شیشه‌های نوری، سرامیک، ماده نم‌گیر، الکتروپلیتینگ).

KCl (موریات پتاسیم):
کلرید پتاسیم به صورت نمک طعام استفاده می شود و همچنین در عمل متوقف کننده کار قلب است. حداقل 60% K2O دارد (انواع 50%، 40% و 30% K2O نیز در برخی مناطق جهان موجود است)، سولفات پتاسیم حداقل 50% K2O و حداکثر 5/2% کلر دارد. اندازه دانه‌ه استاندارد (5/99% وزنی، 200 مش تایلر)، درشت دانه (98% وزنی 28 مش تایلر)، نوع دانه‌ای (5/98% وزنی 20 مش تایلر).
اگر پتاس با مواد دیگر مخلوط شود می‌بایست متراکم شده و به اندازه ذرات اجزای دیگر مخلوط ریز شود.

بازیافت:
تقریبا بدون بازیافت، شیشه صفحه تلویزیون به مقدار کمی بازیافت می‌شود.
پتاس چه به صورت کود استفاده شود وچه به عنوان ماده شیمیایی در صنایع مصرف شود، چون توسط گیاه جذب می شود و یا در محیط زیست تجزیه و پخش خواهد شد لذا غیر قابل بازیافت است.

جایگزین‌ها:
در کود هیچ جایگزینی ندارد چراکه ماده اولیه غذایی است.
فرم ورود توضیحات عنوان های مواد معدنی پایان سطح دسترسی
نام و نام خانوادگی نسرین ابراهیمی

توضیحات
در صورتی که از موارد خواسته شده مواردی که با علامت ستاره (*)مشخص شده اند را با دقت وارد ننمایید سیستم به درخواست شما پاسخی نخواهد داد.
توضیحات بیشتر.....
هر گونه ورود یا ویرایش اطلاعات با درج زمان به نام شما ثبت خواهد شد.پس در ورود یا ویرایش آنها دقت لازم را داشته باشید.
بخشی از موارد خواسته شده که با رنگ سبز مشخص شده است نیاز به ورود اطلاعات انگلیسی فیلد مشابه فارسی آن (جهت نمایش در بخش لاتین سایت) دارد.

پتاس دوباره
سرفصل:بررسی وضعیت پتاس در جهان و ایران
عنوان:مصارف عمده پتاس

جدول3-5- موارد مصرف پتاس در جهان

از آنجا که پتاسیم یکی از مهمترین عناصر مورد نیاز گیاهان است، عمده ترین مصرف پتاس در تهیه کود شیمیایی است. حدود 95% از تولید حهانی پتاس در صنایع کشاورزی به منظور تهیه کود مورد نیاز گیاه به کار می رود (آوریل 1998، Industrial Minerals) در کودهای شیمیایی پتاس با ترکیب کلرور پتاسیم، سولفات پتاسیم و منیزیم، نیترات پتاسیم مصرف می شود. این ترکیبات به تنهایی (کود ساده) یا به همراه مواد دیگر (کود مرکب) مورد استفاده قرار می‌گیرد. کودهای پتاسه علاوه بر افزایش رشد به بهبود کیفیت محصول و افزایش مقاومت گیاه در برابر عوامل نامساعد محیطی (شوری، خشکسالی، سرما و …) کمک می‌کند (کتاب عزم ملی برای تولید کود در داخل کشور، 1380).
درصد کمی از میزان تولید پتاس در صنایع غیر کشاورزی استفاده می‌شود. ترکیبات بسیار متنوعی از پتاس در این صنایع مصرف می‌شود. پتاس سودآور برای تولید کربنات پتاسیم، صابون، حشره کش ها و … استفاه میشود. پتاس در تهیه مواد شوینده با ترکیب تتراپتاسیم و پیرو فسفات کاربرد دارد. هیدروکسید پتاسیم و پرمنگنات پتاسیم از ترکیبات مهم در تولید رنگهای شیمیایی هستند و انواع دیگری از ترکیبات پتاس در صنایع دارو سازی، صنایع غذایی، تهیه گل حفاری و … استفاده می شود.
همان طور که ذکرشده بیش از 95 درصد پتاس در صنایع تولید کود شیمیایی مصرف می‌شود پس در این بخش تنها به مشخصات ترکیبات مصرف شده در کود شیمیایی اشاره می‌شود.

پتاس های آبی (KCl) به دلیل حلالیت زیاد بهترین نوع برای مصرف در کود کشاورزی است و در سطح جهان حدود 90% از پتاس قابل استفاده درتهیه کوهای شیمیایی از این نوع است. خصوصیات ترکیبات پتاس مورد مصرف در کود شیمیایی به صورت زیر هستند:

الف - کلرور پتاسیم (MOP):
کلرور پتاسیم محتوی 60 درصد K2O است. 90 درصد از کل مصرف پتاس در جهان به کلرور پتاسیم اختصاص دارد و مصرف آن در ایران به عنوان کود شیمیای اخیراً توسعه یافته است. از مزایای آن می‌توان به ارزانتر بودن نسبت به دیگر کودهای پتاسه، محلول بودن آن و سهولت استفاده اشاره کرد. البته این کود به دلیل داشتن عمصر کلر برای محصولاتی که ظرفیت پذیرش کلر ندارند (مانند تنباکو، سیب زمینی و …..) مناسب نیست.

ب - سولفات پتاسیم (SOP):
سولفات پتاسیم محتوی 50 درصد K2O است. برای محصولات کشاورزی که سازگاری با یون کلر ندارند مناسب است. همچنین به لحاظ داشتن سولافت و قدرت آزاد سازی تدریجی پتاسیم مفید می‌باشد. اما از کلرور پتاسیم گرانتر بوده و ارزش غذایی کمتری نسبت به آن دارد.

ج - سولفات مضاعف پتاسیم و منیزیم (SOPM):
سولفات مضاعف پتاسیم و منیزیم دارای 24 درصد K2O و 10 درصدMgO است این کود عمدتاً معدنی بوده و به لانگبینیت معروف است. از این کوه نیز به عنوان کلرور پتاسیم و در زمان کمبود منیزیم خاک استفاده میشود.

د - نیترات پتاسیم:
نیترات پتاسیم حاوی 45 درصد K2O و 10 درصد ازت است. به علت داشتن خاصیت انفجاری، در تهیه کود شیمیایی معمولاً از 80 درصد نیترات پتاسیم و 20 درصد کلرور پتاسیم استفاده می‌شود. مواد غیرمحلول در کود حداکثر یک درصد، رسوبات 5/0 درصد و اندازه 95% از ذرات بین 25/0 تا 2 میلی متر است. در سطح جهان تنها مقدار کمی از پتاس به صورت کود تک عنصری (ساده) استفاده می شود. اکثر آنها در کودهای شیمیایی مرکب به همراه ازت و نیتروژن مخلوط شده و کودهای PK,NK,NPK را به وجود می آورند. گاهی نیز به این کودها عناصر ریز مغذی (روی، منگنز و ...) اضافه شده و به نام کود کامل ماکرو گفته می‌شود که استفاده از آن (به علت داشتن عناصر مورد نیاز گیاه در کنار هم می‌تواند باعث افزایش عملکرد محصولات کشاورزی شود. البته در ایران با تلاش وزارت کشاورزی در سالهای اخیر مصرف این نوع کود نیز ترویج و توسعه یافته است. با توجه به میزان K2O محصولات پتاس دارای تنوع زیادی هستند. برای مصرف در کود شیمیایی کلرور پتاسیم بین 60-61 درصد K2O، سولفات پتاسیم 55-50 درصد K2O. نیترات پتاسیم 46-47 درصد K2O و سولفات مضاعف پتاسیم و منیزیم در حدود 22 درصد K2O دارند. محصولات پتاس در اندازه های متنوع و با درجه های متفاوت و با درجه های متفاوت تولید می‌شود. جدول 3-6 مشخصات انواع پتاس مصرفی را نشان می دهد.
انواع دانه ای MOP برای ماشین های کود پاشی مناسب است و MOP استاندارد و استاندارد ویژه برای کود پاشی دستی استفاده می‌شود(1994، Industerial Minerales and Rocks).

جدول 3-6- مشخصات انواع پتاس مصرفی

در جدول 3-7 مشخصات تفضیلی عیار استاندارد پتاس بر جسب درصد آورده شده است.هیچ جایگزینی برای یون پتاسیم که یکی از ضروری ترین مهمترین عناصر مورد نیاز گیاهان و جانورن است وجود ندارد. پتاس ارزانترین و محلولترین ماده ای است که می‌تواند به عنوان منبع پتاسیم مورد استفاده قرار گیرد. از گلوکونیت و Green Manure می‌توان به عنوان جایگزین پتاس استفاده شود. اما میزان K2O در آن‌ها بسیار کمتر از پتاس است و پتاس مورد نیاز زمینهای کشاورزی نمی توانند تأمین کنند. برای مصرف در صنایع شیمیایی سود سوزآور میواند جایگزین پتاس سوز آور شود چون هم قیمت کمتری دارد و هم بسیار فراوانتر است.
تقاضای پتاس از سال 1988 تا 1993 دارای یک رکود شدید بوده و میزان مصرف جهانی در سال 1993 به پایین ترین حد خود رسید.ولیکن از سال 1994 به طور ناگهانی تجارت جهانی پتاس بهبود یافت. افزایش تقاضا در چین، برزیل و مقداری نیز در امریکا بازار تقاضای پتاس را رونق بخشید. بار دیگر در سال 1996 صنعت پتاس، دچار رکود شد و تولیدکنندگان بزرگ دنیا مجبور به کاهش تولیدات خود شدند تا قیمت پتاس کاهش نیابد.کشورهای کانادا و روسیه بیشترین آسیب را در این صنعت متحمل شدند اما با وجود افت بازار، قیمت های جهانی تنزل چندانی پیدا نکرد.
رکود 7% صادرات جهانی در سال 1996 نسبت به سال قبل از آن به سبب کاهش شدید ارسال کالا به چین (به دلیل افزایش میزان مالیات بر واردات) و همچنین تمایل بیشتر کشاورزان هندی به خرید کودهای نیتروژنه (به دلیل قیمت پایین تر این کودها) بوده است. در آینده به علت افزایش جمعیت نیاز به محصولات کشاورزی و به تبع آن مصرف پتاس افزایش خواهد یافت. عمده ترین مصرف پتاس در ایران در کودهای شیمیایی است. اصولاً کلرور پتاسیم وارداتی به محصولاتی مانند کودهای پتاسیم، سولفات پتاسیم و نیترات پتاسیم در داخل کشور تبدیل می شود. افزایش آگاهی کشاورزان در زمینه استفاده از کودهای شیمیایی زمینه را برای افزایش مصرف داخلی آنها مساعد کرده است.

جدول 3-7- مشخصات تفضیلی عیار استاندارد پتاس (درصد)

میزان مصرف ظاهری پتاس در جهان در طی این دوره (1997 – 2001) از 29172 هزار تن در سال 1997 به 28850 هزار تن در سال 1999 و 29674 هزار تن در سال 2001 افزایش یافته است (جدول 3-8).

جدول 3-8- میزان مصرف جهانی پتاس در جهان در سال های1997- 2001 (هزار تن )

شکل3-4- میزان مصرف جهانی پتاس در جهان در سال های1997-2001

منبع : پایگاه ملی داده های علوم زمین