استفاده از مالچ غیرنفتی

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بین المللی بیابان دانشگاه تهران اعلام کرد:

استفاده از مالچ غیرنفتی اقتصادی تر از انواع نفتی

خبرگزاری آنا: با افزایش قیمت مالچ نفتی، تلاش‌ها برای معرفی مالچ‌های جایگزین برای اجرای عملیات بیابان‌زدایی در کشور آغاز شده است. در حال حاضر محققان کشور توانسته‌اند، مالچ‌های غیرنفتی سازگار با طبیعت را با قیمت‌ مناسب شناسایی و به بخش اجرا معرفی کنند.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا، مالچ‌های نفتی یکی از سنتی‌ترین مالچ‌های استفاده شده در کنترل کانون‌های بحران بیابانی کشور بود. اما افزایش بهای آن، محققان کشور را بر آن داشت تا تحقیقات بیشتری در زمینه مالچ‌های سازگار با طبیعت که قابلیت جابجایی با مالچ‌های نفتی را داشته باشند، انجام دهند. در واقع کمبود بودجه و نبود اعتبارات سبب شده سازمان‌های وظیفه‌مند در زمینه کنترل کانون‌های بحرانی بیابان‌های ایران، بیشتر به فکر استفاده از روش‌های کم هزینه‌تر که تخریب کمتری به محیط‌های طبیعی تحمیل می‌کنند، باشند. زیرا مالچ‌های نفتی اگرچه سابقه‌ای چند دهه‌ای در عملیات بیابانزدایی ایران دارد، اما تبعات زیست‌محیطی آن سبب شده بود همواره انتقادات فراوانی به عملکرد سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور وارد شود.

حمید رضا ناصری، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات بین المللی بیابان دانشگاه تهران یکی از محققانی است که در زمینه جایگزینی «مالچ نفتی» با «مالچ حاصل از شورابه‌های کویر»، تحقیقاتی انجام داده است. نتیجه مطالعات وی مثبت بوده و در انتظار ارایه به بخش اجرا، برای استفاده در عرصه‌های طبیعی کشور است.

چه عاملی سبب شد در زمینه تولید مالچ غیر نفتی تحقیق کنید؟

مالچ نفتی یکی از سنتی‌ترین مالچ‌ها در کشور بود. اگرچه این مالچ تبعات زیست محیطی داشت اما به دلیل ارزانی این محصول، استفاده از آن در کانون‌های بحرانی مورد توافق همه بود. با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی استفاده از این نوع مالچ دیگر توجیه اقتصادی نداشت. زیرا فرآورده‌های نفتی را می‌توان با قیمت‌های بالاتر صادر کرد. به همین دلیل وزارتخانه‌هایی که از طوفان ماسه آسیب می‌دیدند -نظیر وزارت راه و ترابری-، به همراه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور، مصمم شدند، مالچ جایگزینی برای مالچ نفتی پیدا کنند تا هزینه‌های عملیات بیابانزدایی کاهش یابد.

ما به دنبال تولید مالچ ارزان با پایه طبیعی بودیم. در جریان تحقیقات به این نتیجه رسیدیم که شاید شورابه نهایی تنها شرکت تولیدکننده پتاس کشور، بتواند جایگزین مناسبی برای مالچ‌های نفتی باشد. این شورابه، مایعی متشکل از کلرید کلسیم و منیزیم بوده و چگالی بالایی دارد. برای تولید این مالچ، نمک طعام از شورابه کویر حذف می‌شود. مالچ تولیدی، قابلیت جذب رطوبت داشته و می‌تواند تا 13 برابر جرم خود رطوبت جذب کند. این مالچ به شکل گسترده در کانادا و آمریکا برای کنترل گرد و غبار و یخ زدایی از جاده‌های آسفالته استفاده می‌شود. زیرا این مایع در تماس با آب گرما آزاد کرده و یخ را ذوب می‌کند.

برداشت شورابه از کویرها تبعات زیست‌محیطی ندارد؟

در کویر زهکشی نداریم. آب شور در چاله‌ها جمع می‌شود. اگر از این آب استفاده نشود و حجم آن بالا باشد، در مناطقی که برداشت از آب شیرین بیش از حد است، این آب به سمت آبهای شیرین حرکت می‌کند. البته تمام اقدامات انسان در طبیعت آثاری دارد. هر دستکاری در طبیعت یکسری منافع و ضررهایی دارد، اما برداشت شورابه‌ها در مقایسه با برخی صنایع نظیر نیروگاه‌ها و غیره، تبعات زیست محیطی کمتری دارد. زیرا برای تولید این مالچ فعالیت شیمیایی صورت نمی‌گیرد. با استفاده از انرژی خورشیدی آب تبخیر و غلظت محلول بالا می‌رود. نمک طعام از این مایع جدا شده و فرآورده نهایی به عنوان مالچ استفاده می‌شود. مالچ‌های نفتی در مقایسه با این محصول جدید علاوه بر قیمت بالایی که دارند، برای تبدیل شدن به مایع، نیازمند حرارت دهی هستند. وقتی مالچ‌های نفتی در سطوح وسیع پاشیده می‌شوند، به دلیل حرارتی که دارند، میکروارگانیزم‌های خاک را  از بین می‌برند. در حالی که مالچ کلرید کلسیم و منیزیم، خود حالت مایع داشته و نیازی به حرارت دهی ندارد.

افزایش غلظت یون‌هایی نظیر کلسیم و منیزم مشکلی برای رویش بذر و گیاه در محل‌های استفاده از این مالچ ایجاد نمی‌کند؟

در کنار محل‌هایی که از این مالچ استفاده شده، نهال‌کاری انجام دادیم. این مایع روی رویش نهال تاثیر نداشت. ‌آزمایشات ما روی بذر تاغ هم نشان می‌دهد که این مالچ جلوی جوانه‌زنی بذر را می‌گیرد. زیرا خشکی فیزیولوژیکی برای آن ایجاد می‌کند. اما این به مفهوم از بین رفتن بذر نیست. اگر بذرها را با آب شیرین شستشو داده و در شرایط مساعد قرار دهیم، بذر خود را احیا کرده و دوباره سبز می‌شود. برخی از مواد جنین بذرها را از بین می‌برند، اما این مالچ چنین خاصیتی ندارد.

روی بذر سایر گونه‌های کویری هم این آزمایش انجام شده است؟

نه، در فاز اول به دو دلیل ترجیح دادیم روی تاغ این آزمایشات را انجام دهیم. یکی اینکه برای عملیات بیابان‌زدایی در منطقه مورد مطالعه بیشتر از گونه تاغ استفاده می‌شود و این گونه، گونه غالب منطقه بود. دوم محدودیت بودجه‌ای سبب شد آزمایش روی این گونه انجام شود. اگر لازم باشد باید این آزمایشات روی گونه‌های غالب دیگر نظیر اسکنبیل و گز نیز تکرار شود.

استفاده از این مالچ، با کاهش توان سبز شدن بذر گونه‌ها، تنوع زیستی مناطق کویری را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؟

معمولا تاغ یک گیاه پیشگام است که زمینه را برای استقرار سایر گونه‌ها فراهم می‌کند.

هزینه استفاده از مالچ کلرید کلسیم منیزیم نسبت به مالچ نفتی چقدر کمتر است؟

هزینه استفاده از این مالچ بسیار کمتر از انواع نفتی است. بر اساس آخرین آمار ارایه شده بوسیله مدیر کل منابع طبیعی خوزستان، هر لیتر مالچ نفتی یک هزار و 440 تومان قیمت دارد. برای استفاد از این مالچ در عرصه نیاز به سوخت برای گرم کردن مالچ و تبدیل کردن آن به مایع، بولدوزر و ماشین آلات مختلف داریم. یعنی هزینه‌های اجرای عملیات در این نوع مالچ بسیار بالا است.

اما هر لیتر مالچ کلرید کلسیم و منیزیم 100 تومان قیمت دارد. حجم استفاده از این مالچ هم مشابه مالچ نفتی در هر متر مربع حدود دو لیتر است. استفاده از این مالچ در طبیعت بسیار ساده بوده و نیاز به ماشین آلات خیلی پیشرفته و یا سوخت برای گرم کردن آن ندارد. با یک دستگاه پمپ ساده یا سم‌پاش می‌توان محلول را روی تپه‌های شنی ریخت. در حال حاضر ادارات کل منابع طبیعی به دلیل افزایش قیمت مالچ نفتی و ثابت ماندن اعتبارات قادر نیستند به تعهدات خود در زمینه اجرای عملیات بیابان‌زدایی عمل کنند. مدیر کل خوزستان اعلام کرده که به دلیل نبود اعتبارات به جای اجرای عملیات در 200 هزار هکتار از اراضی کشور، فقط در 60 هزار هکتار عملیات تثبیت شن انجام شده است.

تجمع کلرید کلسیم و منیزیم در خاک مشکلی برای میکروارگانیزم‌های آن ایجاد نمی‌کند؟

سمیت این ماده بررسی نشده است. اما این ماده در آمریکا به شکل گسترده روی جاده‌ها استفاده می‌شود. قطعا در کانادا یا آمریکا روی سمیت این ماده کار شده است. ما در آزمایشات خود میزان تغییر درجه اسیدیته (PH) و درجه شوری (EC) را در چهار سانتی‌متر ابتدایی ماسه‌های بیابانی محاسبه کرده‌ایم. تغییر درجه به حدی نبوده که گیاه نتواند سبز شود. ضمن آنکه این ماده به راحتی بوسیله آب شسته می‌شود.

سخن پایانی؟

در ایران به بحث پژوهش اهمیت داده نمی‌شود. اصولا منتظر می‌مانیم تا ببینم در خارج چه اتفاقی می‌افتد و در نهایت نتیجه تحقیقات آنها را وارد ایران کنیم.همکاران پژوهشگر من در خوزستان، یزد، اصفهان و حتی تهران طرح‌های تحقیقاتی دیگری روی جایگزینی مالچ‌های نفتی انجام داده اند. توقع داریم سازمان‌های مرتبط با این موضوع نظیر سازمان‌های حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور توجه بیشتری به مقوله تحقیقات داشته باشند و تعاملات خود را با دانشگاه‌ها و مراکز تخصصی افزایش دهند. در کنار این دو سازمان، وزارتخانه‌هایی نظیر نفت، راه و ترابری و حتی مسکن از دانش موجود در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی استفاده کنند. مرکز تحقیقات بیابان سابقه 50-40 ساله در این زمینه دارد و می‌تواند در حوزه عملیات بیابان‌زدایی به دولت کمک کند.