گفت‌وگو با سرپرست مجتمع پتاس خور و بیابانک - اقتصاد نیوز

برخی ها طرح پتاس خور و بیابانک را به عنوان طرحی سیاسی و فاقد توجیه اقتصادی می‌شناسند در حالی که سالانه حدود 260 هزار تن پتاس مورد نیاز کشور است و علی علوی‌نائینی مجری طرح پتاس خور و بیابانک بر این باور است که صنایع شیمیایی، نظامی، دارویی و خوراکی ایران نیازمند این ماده معدنی است. از این رو اقتصادنیوز در گفت‌وگو با مدیرعامل کارخانه پتاس به مشکلات  این صنعت، وضعیت تولید،  واردات و صادرات آن پرداخته است. او  در گفت‌وگو با اقتصادنیوز می‌گوید یکی از مشکلات این کارخانه جذب سرمایه گذار است زیرا تولید پتاس در کشور مورد توجه قرار نگرفته و عدم سرمایه گذاری دولت برای ایجاد زیر ساخت‌های لازم بوده است.

*در حال حاضر وضعیت تولید در شرکت به چه صورتی است و با توجه به رکود در بازار معادن دنیا، در 9 ماه گذشته با چند درصد ظرفیت خود کار کرده‌اید؟
پس از راه اندازی کارخانه پتاس درفروردین ماه سال 1394 و انجام عملیات موفقیت‌آمیز راه‌اندازی در مرداد ماه سال جاری، جهت تولید 1000 تن پتاس در ماه برنامه‌ریزی و طی 5 ماه گذشته با توجه به برنامه راه‌اندازی، حدود 5000 تن پتاس تولید و در انبار کارخانه دپو شده است. هر چند در وضعیت رکود بازار به سر می بریم ولی به دلیل اینکه پتاس در حال حاضر وارداتی است و مصرف کشور نیز بیش از میزان تولید ما است این شرایط در کار تاثیر چندانی نداشته و قطعا با برداشته شدن تحریم ها و خارج شدن از وضعیت رکود، ظرفیت تولید در سال آینده افزایش 50 درصدی خواهد داشت.

*این طرح برای چند نفر به طور مستقیم و غیر مستقیم اشتغال ایجاد کرده و آیا درآمدهای شرکت کفاف هزینه کارکنان را می دهد یا خیر؟
در حال حاضر 360 بطور مستقیم و بیش از 2000 نفر به طور غیر مستقیم مشغول بکار هستند. فعلا از سه کارخانه ای که در ابتدا مطالعه و طراحی شده بود کارخانه فرآوری پتاس به بهره برداری رسیده است، که آن هم در ابتدای راه است، بنابراین این مجموعه همچنان یک طرح است و نباید انتظار داشت که درآمد ابتدایی آن کفاف هزینه کارکنان را داشته باشد. در حال حاضر دو محصول دیگر یعنی نمک و مواد کنترل گرد و غبار و ذوب برف و یخ نیز جزء محصولات قابل عرضه است ولی به دلیل نبود زیر ساخت های نامناسب در منطقه از جمله راه‌آهن، و خط انتقال گاز فقط انبار و دپو سازی می‌شود که در صورت امکان عرضه این محصولات به بازار، حداقل هزینه های مجموعه حاصل خواهد شد. تنها مشکل حاضر مجتمع، عدم موفقیت مناسب در فروش پتاس تولیدی خود در ماه است. لازم به ذکر است در صورتی که 1000 تن پتاس تولیدی مجتمع در ماه فروخته شود هزینه های جاری مجتمع تامین خواهد شد.

* نیاز سالانه کشور به پتاس در سال چقدر است و در چه صنایعی مورد استفاده قرار می‌گیرد و کاربرد آن چیست؟
در حال حاضر سالانه حدود 260 هزار تن پتاس مورد نیاز کشور است و 95 درصد پتاس تولیدی در جهان نیز صرف مصارف کشاورزی می‌شود و 5 درصد دیگر در صنایع شیمیایی، نظامی، دارویی، خوراکی و ... مصرف می‌شود. پتاس نام صنعتی ترکیبات پتاسیم دار از جمله کلرید پتاسیم، سولفات پتاسیم، نیترات پتاسیم و ... است که به دلیل بالا بودن کلر خاک در اغلب مناطق کشور، کلرید پتاسیم تولیدی، به ترکیبات دیگر پتاس از جمله سولفات پتاسیم تبدیل می شود.

*آیا طرح توسعه‌ای در نظر گرفته شده است. در صورت مثبت بودن پاسخ، منابع آن از چه طریقی تامین خواهد شد؟
از ابتدای تعریف پروژه در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور طراحی های ساخت سه کارخانه انجام شده است که تاکنون تنها کارخانه پتاس به بهره‌برداری رسیده است. کارخانه هیدروکسید منیزیم به دلیل اینکه خوراک ورودی آن از پساب کارخانه پتاس تامین می شود ساخت آن تا راه‌اندازی کارخانه پتاس به تعویق افتاد که در حال حاضر در دست بررسی و جذب سرمایه‌گذار است.. از مهمترین دلایلی که کارخانه سوم یعنی نمک صنعتی ساخته نشده است نبود سرمایه گذار و زیر ساخت های مناسب در منطقه است. به غیر از این دو کارخانه دو طرح دیگر نیز امسال در کمیته سرمایه گذاری سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)مصوب شده است. اولین طرح، طرح تولید کلرید کلسیم از پساب استخرهای تبخیر خورشیدی و طرح دیگر تولید کلرید منیزیم از پساب خروجی کارخانه است که در حال حاضر روند مکاتبه و رایزنی برای تامین اعتبارات لازم (اخذ وام از بانک و یا سرمایه گذاری مستقیم ایمیدرو) در حال بررسی است. ضمن اینکه اسناد فراخوان شناسایی پیمانکاران واجد شرایط نیز آماده شده است و به زودی کلنگ یکی از این دو طرح زده خواهد شد.

*طرح پتاس خور و بیابانک را به عنوان طرحی سیاسی و فاقد توجیه اقتصادی می‌شناسند. این موضوع تا چه اندازه صحت دارد و آیا به عنوان یک بنگاه اقتصادیدارای سود است؟
اقتصادی نبودن این طرح در زمان شروع پروژه مطرح بود که دو دلیل عمده داشت. یکی عیار پایین پتاس نسبت به سایر معادنی که در دنیا در حال بهره برداری بود و دلیل دیگر، قیمت کمپتاس که در آن سال ها، حدود 100 دلار به ازای هر تن بوده است(هر چند در دوره ای به 800 دلارنیز رسیده بود) ولی در حال حاضرقیمت جهانی پتاس300 دلار به ازای هر تن است که این قیمت، عیار پایین پتاس در معدن را توجیه می کند، بنابراین در حال حاضر بهره برداری از معدن توجیه اقتصادی دارد. ضمن اینکه مطالعات و طراحی اولیه بر اساس تولید سه محصول یعنی پتاس، نمک و هیدروکسید منیزیم انجام شده است که تا به حال یکی از این طرح ها به بهره برداری رسیده است. از طرفی با توجه به قیمت جهانی پتاس، با به ظرفیت رسیدن کارخانه پتاس و حتی بدون راه اندازی دو کارخانه دیگر نیز، این طرح توجیه اقتصادی دارد هرچند با تکمیل کل پروژه یعنی ساخت و راه اندازی دو کارخانه دیگر و همچنین فرآوری سایر املاح موجود در شورابه، نه تنها طرح، اقتصادی خواهد بود بلکه سوددهی قابل توجهی نیز خواهد داشت. البته در حال حاضر که سیاست سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه هایی است باید زیر ساخت¬های مناسب توسط دولت در نظر گرفته شود. یکی از دلایل اصلی عدم جذب سرمایه‌گذار و فروش محصول نمک صنعتی، عدم وجود راه آهن در منطقه است. فراهم بودن زیر ساخت های دیگری از جمله گاز، آب و برق به راه‌اندازی پروژه های جدید و تبدیل شدن منطقه به یک قطب صنعتی که تولیدات آن املاح تبخیری و صنایع زیر دستی خواهد بود کمک شایانی خواهدکرد. این مطلب نیز لازم ذکر است که در کشور ایران حدود 60 پلایای بزرگ و کوچک نیز وجود دارد، که مجتمع پتاس خور و بیابانک می تواند به عنوان پایلوت ذخایر شورابه هایی در کشور مطرح و تجربه کسب شده در این پروژه مسیر راه معادن و کارخانجات دیگر باشد. این مجتمع در حال حاضر توانایی مهندسی و ساخت کارخانجات املاح جدید در کشور را دارا باشد.

*بزرگترین تولیدکنندگان پتاس در منطقه خاورمیانه و دنیا کدام کشورها هستند و جایگاه ایران در تولید پتاس دنیا به چه شکلی است؟
مجتمع پتاس خوروبیابانک اولین و تنها تولید کننده پتاس در کشور است. در خاورمیانه کشورهای اردن و فلسطین اشغالی که از بحرالمیت پتاس تولید می کنند جزو کشورهای تولید کننده عمده پتاس در دنیا محسوب می شوند که جمعا 3/3 میلیون تن در سال تولید دارند. کشورهای کانادا با 5/9 میلیون تن، روسیه با 8/6 میلیون تن و بلاروس با 5 میلیون تن نیز در راس هر تولیدکنندگان پتاس در دنیا هستند. واقعا جای تاسف دارد که در کشور ایران با داشتن ذخایر غنی پتاس، تنها یک واحد تولیدی و آن هم با ظرفیت پایین مشغول به کار است.

*به غیر از پتاس چه محصولات جانبی دیگری در این شرکت به تولید می‌رسد و چه کاربردی دارند؟
محصولاتی که در حال حاضر قابل عرضه به بازار هستند عبارتند از محلول کنترل گرد و غبار و ذوب برف و یخ که بصورت جامد نیز قابل عرضه است. نمک صنعتی با خلوص بین 95 تا 98 درصد برای مصارف پتروشیمی و سودا اش. نمک غنی شده که ترکیبی از نمک و ترکیبات دیگر است که برای ذوب برف و یخ سطح معابر کاربرد دارد. البته صنایع پایین دستی نمک مانند سود سوزآور و کربنات سدیم، صنایع پائین‌دستی پتاس از جمله پتاس با خلوص 99.9 درصد برای مصارف خوراکی و پزشکی، سایر ترکیبات پتاسیم دار از جمله سولفات پتاسیم، ترکیبات مختلف منیزیم از جمله اکسید، هیدروکسید و کلرید منیزیم و همچنین کلرید کلسیم و سایر ترکیبات موجود در شورابه جزء برنامه آینده تولید است. ضمن اینکه مجتمع پتاس از صنایع پایین دستی پتاس (به طور مثال تبدیل کلرید پتاسیم به سولفات پتاسیم) نیز غافل نبوده است.این مجتمع علاوه بر ساخت پایلوتی با ظرفیت تولید 5000 تن سولفات پتاسیم در سال، در حال برنامه‌ریزی برای توسعه صنایع پایین‌دستی دیگر از جمله تولید پتاس با گرید آزمایشگاهی و خوراکی نیز است. فرآوری سایر ترکیبات موجود درشورابه که در حال حاضر کلرید کلسیم، اکسید منیزیم و کلرید منیزیم در طرح های توسعه ای شرکت دیده شده است و با جدیت در حال پیگیری هستیم.

*در حال حاضر مهم‌ترین مشکل بر سر راه تولید پتاس در ایران چه مواردی هستند؟
مناطق متعددی که مستعد استخراج و تولید پتاس باشند شناسایی که اکثر معادن در مناطقی هستند که زیرساخت های لازم برای سرمایه گذاری وجود ندارد، جاده های دسترسی، آب، برق، گاز تامین سوخت، راه آهن، مخابرات و... که باعث می شود کار از عهده سرمایه‌گذار خصوصی خارج می شود. بنابراین علاوه بر اینکه یکی از مشکلات، جذب سرمایه گذار است دلیل اصلی که تولید پتاس در کشور مورد توجه قرار نگرفته است عدم سرمایه گذاری دولت برای ایجاد زیر ساخت‌های لازم بوده است.

*وضعیت صادرات و واردات پتاس به کشور چگونه است و کشورهای مبدا و مقصد کدامند؟
بیشترین پتاس از کشورهای روسیه، بلاروس و ازبکستان وارد کشورمی‌شود و چون تولید داخلی وجود نداشته است، صادرات بسیار ناچیز بوده است. در خاتمه لازم به ذکر است عملیات اکتشافی در پلایای میانی منطقه خور و بیابانک در سال جاری در دستور کار مجتمع قرار گرفته است و زیرساخت لازم جهت اکتشاف در منطقه با کمک و همکاری شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران فراهم شده است و امیدواریم در پایان سال جاری کلنگ عملیات ساخت کارخانه تولید کلرور کلسیم و هیدروکسید منیزیم از پساب استخرهای تبخیر خورشیدی و اکتشاف پلایای میانی به زمین خواهد خورد و شروع عملیات ژئوتوریسم در منطقه آغاز خواهد شد.